د کورونا ناروغي او د نړۍ اقتصاد

د کورونا ناروغي اوس مهال شاوخوا ۲۰۸ هیوادونو کي خپور شوي ده، د ناروغی چي له چین څخه سرچینه اخیشتی دننه د نوی انتاناتو شمیر په چټکی سره کم شوی بلي خوا دا ناروغي په امریکا، ایټالیا، هسپانیا، جرمنی، ایران، فرانسه او برتانیا که په ډیره چټکي سره پر مخ روانه ده. د اټکلونو له مخي په راتلونکو اوني که به لا هم په چټکی سره وده وکړي. په داسی حال که چي د درملو او واکسینو لپاره کلینیکی اځموینی او تصویب پروسی به د اوس مهال لپاره څو میاشتی وخت ونیسی.

د کورونا ناروغی لومړی او خورا مهم  د عامه روغتیا بحران دی ، مګر دا د پام وړ اقتصادي اغیزې هم لري. د د ناروغی له امله ۱،۳ ملیارد څخه ډیر خلک د نړۍ په ګوډ ګوډ که په کورونو کینول شوي، ډیرۍ هیوادونو بندیزونه لګولی چه د خلکو ګڼه ګوڼه کمه شی تر څو دد ناروغي د خپریدو مخه ونیول شی. سربیره پردې ، ترڅو پورې چې پراخه پیښي او ګړندي لیږ شتون ولري ، اقتصادي فعالیتونه به محدود وی. له همدې امله ، د وباء د خپریدو محدودولو لپاره ترسره شوي جدي اقدامات به د پراخه هوساینې او اقتصاد، دواړو لپاره لوی تاثیر ولري.

د کورونا د ناروغی له امله اقتصادی زیان د غوښتنې د کمیدو له امله را مینځته کیژی، پدې معنی چې په نړۍ کې د شته توکو او خدماتو پیرودلو لپاره مصرف کونکي شتون نلري. دا متحرک په کلکه د اغیزمنو صنعتونو لکه سفر او سیاحت کې لیدل کیدی شي. د ویروس خپریدو ورو کولو لپاره ، هیوادونو په سفرونو محدودیتونه وضع کړل ، پدې معنی چې ډیرۍ خلک نشي کولی د رخصتیو یا سوداګریزو سفرونو لپاره تکتونه واخلي او سفرونه وکړي. د دې لامل کیږي چې هوایی شرکتونه پلان شوي عواید له لاسه ورکړي ، پدې معنی چې دوی بیا اړتیا لري د الوتنو د شمیر کمولو سره خپل لګښتونه کم کړي. د حکومت مرستو پرته ، په نهایت کې هوایی شرکتونه به اړتیا ولري چې کارمندان راکم کړي ترڅو نور لګښتونه کم کړي. د بیکارۍ زیاتوالی به د پلور کمولو ته وده ورکړي چې په همدی دلیل  دوکانونو، مارکیټونه او نور پلورنځی به بند شي. ورته متحرک په نورو صنعتونو کې هم پلي کیږي.

د آسیا پراختیایی بانک (Asian Development Bank, ADB) خبرداری ورکړ چې د کورونا ویروس ناروغي کولی شي نړیوال اقتصاد ته 4.1 ټریلیون ډالر (3.78 ټریلیون ایرو) تاوان ورسوي.

په نړۍ کې د کورونویرس ناروغي د مخنیوي لپاره د مالي هڅونې په موخه، په تریلیونونو یورو ځانګړي شوی چي د کورونا ناروغي سره مبارزه وکړي، مالي چارواکي وايي دا یوازې پیل دي. دلته مختلفو هیوادونو یو څو اقداماتو لنډه کتنه شوی ده.

جرمنی:

په اروپايي اتحادیه کې ترټولو لوی اقتصاد لرونکی هیواد جرمنی، 750 ملیارد ایرو (814 ملیارد ډالرو) په ارزښت د  کورونا ویروس محرک کڅوړه منظور کړه ، چې د 2013 میلادی کال راهیسې دا اول ځل دی چه جرمنی پور اخیستی.  دغه بودجه ، چې د جرمنی، میرمن  چانسلرې انګیلا میرکل کابینې ته وړاندی او تاید شوه، د سوداګرۍ پورونو او شرکتونو کې مستقیم شراکت اخیستلو لپاره ۶۰۰ میلیارده ایرو او د لوړو ټولنیزو لګښتونو تمویل لپاره  156 ملیارد ایرو شامل دي. د جرمنی مالیې وزیر اولیف شولز وویل چې اقتصاد به د ویروس له شتون وروسته هم ملاتړ ته اړتیا ولري.

فرانسه:

د جنوري په وروستیو کې ، فرانسه په اروپا کې لومړی هیواد شو چې د کورونا د ناروغی قضیو راپور یی ورکړ. دا مهال په هیواد که تاید شوی کورونوایرس قضیې له ۹۲،۰۰۰ څخه ډیر ته رسیدلي ، او د ۸،۰۰۰  څخه ډیر مړه شوی. د فرانسې حکومت د کورونا د ناروغی بحران لخوا اغیزمن شوي شرکتونه او کارمندانو لپاره د لګښتونو او مالی ملاتړ د 45 ملیاردو ایرو د مرستې کڅوړه اعلان وکړ ، او فرانسی مالیی وزیر زیاته کړه چې لاهم اقتصادي ملاتړ ته اړتیا لري.

د اروپا اتحادیه:

د اروپا کمیسیون د هغو غړو لپاره د پور ورکول ځنډولی چه د هیواد اقتصاد یی ښه دۍ، او دیر تمرکز یی په  لژ اقتصادی ثبات لرونکو هیوادونو باندی کړی، لکه ایټالیا چه اوس مهال زیاتي مرستی ته اړتیا لری چي ترڅو د کورونا ناروغي سره مبارزه وکړي.  د اروپا مرکزی بانک د وباء د اضطراري پیرود برنامه اعلان وکړ، چه ۷۵۰ میلیارده ایرو په ارزښت، اروپایی اتحادیی غړو ته د مرستی لپاره چمتو کړل شوی دي.

امریکا:

د امریکا متحده ایالات اوس مهال په نړۍ که تر ټولو ډیر د کورونا ناروغي قضیی لری، د هیواد د اقتصاد د ساتنی لپاره بی ساری اقدام کړي، او د 2 ټریلیون ډالرو په ارزښت محرک کڅوړې باندې موافقه وکړه ترڅو د متحده ایاالتو د اقتصاد د خرابیدو مخه ونیسي. د کوچني سوداګرۍ لپاره بسپنې چمتو کوي ، د لوی شرکتونو لپاره د پام وړ پورونه لکه هوایی شرکتونه ، د اشخاصو لپاره د بیکارۍ ښه والی او د کورونا ناروغی سره مبارزه په د کڅوړو که شامل دی. لاهم ، د اقتصادي ستونزو نښې شتون لري ، او گولډ مین سچس (Goldman Sachs) د وړاندویني له مخی د متحده ایالاتو اقتصاد به په کال 2020 کې ۶،۲ را ټیټ شی.

آیټالیا:

ایټالیا د نړۍ په کچه د کورونا ویروس پورې اړوند د مړینې تر ۱۵،۰۰۰ ډیر راپور ورکړی، او د نړی په کچه د کورونا ناروغی قضیو دریم نمبر لری. ایټالیا د ۲۵ ملیارد یورو (۲۸ ملیارد ډالرو) ارزښت بیړني فرمان تصویب کړ ترڅو په ایتالیا  کې د کورونا ویروس خپریدو له امله د کمزوري اقتصاد ملاتړ وکړي. د یوې وړاندوینې له مخې ، اټکل کیږي چې د ایټالیا ناخالص کورني محصول ، د کورونا ویرس د اغیزو له امله ۳ سلنه د ۲۰۲۰ میلادی کال په لومړی ربعه که را ټیټ شي.

هسپانیا:

د فبرورۍ تر پای پورې ، هسپانیا د کورونا ناروغی یوازې 45 قضیې راپور کړې وې ، مګر تر اوسه پوری مجموعي قضیې نږدې ۱۳۵،۰۰۰ ته رسیدلي ، پداسې حال کې چې د مړو شمیره له صفر څخه تر ۱۳،۰۰۰پورې لوړه شوې. د هسپانیا د اقتصاد ملاتړ لپاره ، حکومت محرک اقدامات اعلان کړل چې د کوچني سوداګرۍ لپاره د مالیې ورکړې تادیه کول او د کارمندانو لپاره د بیکارۍ ګټې شاملې دي چې خپلې دندې له لاسه ورکړي. د فرانسوي بانک سوسیټ وویل چې د هسپانیا اقتصاد ، چې د کورونا د ویروس دمخه په ټیټ یدو وه ، تمه کیږي چې سږکال به ۶،۶٪ نور هم کم شي. 

چین:

دا ویروس د چین په وهان ښار کې د سمندري خوراکي توکو له بازار څخه سرچینه اخیستې وه. د فبرورۍ تر پای پورې دی ویروس د نړۍ نورو برخو ته هم وده وکړه. د نړۍ دوهم لوي اقتصاد ، د جنوري او فبروري په میاشت کې د سوداګرۍ فعالیت کې دوه عددو کموالی لیدلي او احتمال لري چې وده یی ۲،۳٪ سکال راښکته شی. د آسیا پراختیایی بانک وویل که چیرې د محدودیت او بندیزونو هڅې دوام ومومي نو چین ته به ۶۹۲ ملیاردو ډالرو زیان ورسیګي. مګر بانک اټکل وکړ چې وده به په راتلونکي کال کې له 7٪ څخه ډیر ته ورسیږي.

د چین مرکزی بانکونو د شته پورونو زیاتوالی د ۵۰۰ میلیارده یوان (۶۵ میلیارده ایرو، ۷۱ میلیارده دالر) د بانک زخیره یی اړتیا وی راټیټه وی او د نغدو پیسو ورکولو لپاره ۵۵۰ میلیارده یوان وړیا ازاده وی. د بانکونو او لوی شرکتونو لپاره د سود نرخ کم کړی او بیجینګ هم له بانکونو غوښتنه کړې چې د سوداګریزو پورونو او مالکیتو شرایط پراخه کړي ترڅو په سوداګریزو ملکیتونو کرایه راکمه کړي.

ایران: ایران په منځني ختیځ کې ترټولو سخت ځپل شوی هیواد دي ، له ۶۰،۰۰۰څخه ډیر تایید شوي قضیې او له ۳،۵۰۰ څخه ډیر مړینې ثبت کړي. دغه هیواد د پیسو له نړیوال وجهي صندوق څخه د ۵ ملیارد ډالرو اضطراري پور غوښتنه هم کړې – دا لومړی ځل دی چې په شپږ لسیزو کې یې ترسره کړی.

د ښکاره خطر سره سره چې نړیوال اقتصاد په کې دی ، د دې لپاره هم دلایل شتون لري چې امید ولرو چې د دې خراب وضعیت صحنې مخنیوی کیدی شي. حکومتونو د تیرو اقتصادي کړکیچونو څخه زده کړی چې د غوښتنې په اساس رامینځته کیدونکي تاثیرات د دولت د لګښتونو سره مقابله کیدی شي. په پایله کې ، ډیرۍ دولتونه خلکو ته د مالي ودې چمتو کول زیاتوي ، او ډاډ ورکوي چې سوداګري د فنډ په اوږدو کې د خپلو کارمندانو ساتلو لپاره اړین فنډونو ته لاسرسی ولري. له کورونا د ناروغی څخه د اقتصاد د بیا رغونه که حکومتونه باید د سوداګرۍ سکتور، په ځانګړي توګه کوچني سوداګرۍ ډیر تمرکز وکړی، چه پیل که ډیر زیانمن کیګی او حکومتونه باید چه دوي سره مرستي وکړی چه تر څو دوی په خپو ولاړوی.

سربیره پردې ، د دې بحران ځانګړی طبیعت، پدې معنی دی چې ځینې سکتورونه ګټه پورته کولی شي ، لکه ای تجارت ، د خوړو پرچون ، او د روغتیا پاملرنې صنعت – لږترلږه یو څه اقتصادي وده چمتو کوي ترڅو د زیان مخه ونیسي. په نهایت کې ، داسی ویلی شو چه دا بحران ممکن روښانه پای نیټه ولري کله چې ټول بندیزونه لرې شي (د مثال په توګه ، کله چې واکسین رامینځته کیږي). یوځای د توکو اخیستل ، پدې معنی چې دا ممکن لږترلږه نړیوال اقتصاد یوځل بیا د وباء ناروغي له ختمیدو وروسته ګړندۍ ضربه تجربه کړي.

لیکوال: محمد الکوزی