تعلیم د افغان کلتور یوه مهمه برخه ده

په وروستیو کې، پاکستان او چین د افغانستان په اړه څرګندونې کړې دي چې د نجونو د ښوونځیو تړل یوه کلتوري مسئله ده. دا ادعا په حقیقت کې ناسم ده او د افغانانو د کلتور او تاریخ سره په ټکر کې ده. افغانان د زده کړو مینه وال دي او تعلیم د زمونږ د کلتور یوه مهمه برخه ده.
افغانستان یو له هغو هیوادونو څخه دی چې د تاریخ په اوږدو کې یې د علم او پوهې په برخه کې ستره ونډه لرلې ده او د علم او پوهې یو مهم مرکز ګڼل کیږي. دا هیواد د علم او فرهنګ د یوه مهم مرکز په توګه پیژندل شوی دی. د کابل، هرات، بلخ او کندهار ښارونه په تاریخي توګه د علم او پوهې مرکزونه وو. په دې ښارونو کې لوی او مشهور تعلیمي مرکزونه موجود وو چې د سیمې او نړۍ له بیلابیلو برخو څخه زده کوونکي راجذبول. د کابل پوهنتون، چې په ۱۹۳۲ کال کې تاسیس شو، د افغانستان د تعلیمي پرمختګ یو روښانه مثال دی د افغانستان تعلیمي تاریخ ډېر زوړ دی، او ښځې په دې تاریخ کې ځانګړی او مهم رول لوبولی دی.
په افغانستان کې د ښځو تعلیم تاریخي ریښې لري. په مختلفو وختونو کې، افغان ښځو د علم او پوهې په میدان کې ستر رول لوبولی دی. د ملکه ثریا، رابعې بلخي، ملالۍ د میوند، زرغونه آنا او نازو انا په څېر ښځینه شخصیتونو د تعلیم او پوهې په پرمختګ کې مهم رول لوبولی دی. دا ښځې نه یوازې په خپل وخت کې علمي پرمختګ ته هڅیدلې وې، بلکې د نورو ښځو لپاره یې هم د زده کړې لارې پرانیستې وې، دوی د علم او ادب په برخه کې ستر خدمتونه ترسره کړي او د ښځو د تعلیم یوه روښانه مثالونه ګڼل کیږي.
په اتمه پېړۍ کې، د اسلام دین په افغانستان کې خپور شو او د علم او پوهې ارزښت نور هم زیات شو. په دې دوره کې، د افغانستان په بیلابیلو برخو کې مدرسې او جوماتونه جوړ شول چې د علم او پوهې د زده کړې لپاره کارول کیدل. په دې مدرسو کې د قران کریم، حدیث، فقه، نحو او نورو علومو زده کړه کېده. په دې دوره کې، د افغانستان عالمانو او پوهانو د علم او پوهې په برخه کې ستر خدمتونه ترسره کړل.
د معاصر تعلیم پیل په افغانستان کې د امیر شیر علي خان په وخت کې وشو. امیر شیر علي خان په ۱۸۶۸ کال کې په کابل کې لومړنی عصري ښوونځی تاسیس کړ. دغه ښوونځی د عسکري او ملکي زده کړو لپاره کارول کېده. وروسته، په ۱۹۰۳ کال کې، د امیر حبیب الله خان په وخت کې، د حبیبیې ښوونځی تاسیس شو چې د افغانستان د تعلیمي پرمختګ لپاره یو مهم ګام ګڼل کیږي.
د معاصر تعلیم په برخه کې، د ښځو تعلیم هم مهم ځای لري. د امیر امان الله خان په وخت کې، ښځو ته د زده کړې او تعلیم فرصتونه برابر شول. د امان الله خان مېرمن، ملکه ثریا، په دې برخه کې ستر رول لوبولی دی. ملکه ثریا د ښځو د تعلیم او حقوقو لپاره مبارزه کوله او په دې برخه کې یې زیات پرمختګونه راوستل. په ۱۹۲۱ کال کې، په کابل کې لومړنی ښځینه ښوونځی تاسیس شو چې د ښځو د تعلیم لپاره یو مهم ګام ګڼل کیږي.
د دویمې نړېوالې جګړې وروسته، د ښځو تعلیم په افغانستان کې نور هم پرمختګ وکړ. په ۱۹۵۰ او ۱۹۶۰ لسیزو کې، ښځو ته د زده کړې او تعلیم زیات فرصتونه برابر شول. په دې دوره کې، د ښځو لپاره زیات ښوونځي، لیسې او پوهنتونونه تاسیس شول چې د ښځو د تعلیمي پرمختګ لپاره یو مهم ګام ګڼل کیږي.
وروستۍ څو لسیزې د افغانستان د ښځو د تعلیم په برخه کې زیاتې ننګونې او پرمختګونه راوستي دي. د ۱۹۹۰ لسیزې په اوږدو کې، د ښځو تعلیم په زیاته کچه محدود شو. خو د ۲۰۰۱ کال وروسته، د ښځو تعلیم بیا ځلې وده وکړه. نړیواله ټولنه او د افغانستان حکومت د ښځو د تعلیم لپاره زیاتې هڅې وکړې او په دې برخه کې زیاتې ښوونځۍ او تعلیمي پروګرامونه پیل شول.
په افغانستان کې د نجونو لپاره د ښوونځیو تړل یوه سیاسي پرېکړه ده، نه کلتوري. افغانان د تعلیم مینه وال دي او تعلیم د دوی د کلتور یوه مهمه برخه ده. طالبانو په خپلو لومړیو کلونو کې هم نجونې له زده کړو منع کړې وې، خو دا پرېکړه د افغانانو د کلتور او د اسلام دین سره په ټکر کې وه. د طالبانو دا اقدام د سیاسي موخو لپاره دی، نه د کلتوري ارزښتونو لپاره.
افغانان په عمومي توګه د طالبانو د دې پرېکړې سره مخالفت کوي. د خلکو احتجاجونه، د زده کړو د فعالانو مبارزې او د مدني ټولنو هڅې دا ښيي چې افغانان د تعلیم ارزښت درک کوي او د خپلو نجونو لپاره د زده کړو فرصتونه غواړي. د افغانستان په مختلفو برخو کې خلک د تعلیم لپاره مبارزه کوي او د طالبانو د بندیزونو مخالفت کوي.
تعلیم د افغانستان د تاریخ او کلتور یوه مهمه برخه ده. په افغانستان کې د علم او پوهې زوړ تاریخ موجود دی او ښځو په دې تاریخ کې ستر رول لوبولی دی. د معاصر تعلیم په پیل سره، ښځو ته د زده کړې او تعلیم فرصتونه برابر شول او د ښځو تعلیم په زیاته کچه پرمختګ وکړ. په وروستیو څو لسیزو کې، د ښځو تعلیم زیاتې ننګونې او پرمختګونه لیدلي دي، خو بیا هم ښځې د تعلیم په برخه کې هڅې کوي او د علم او پوهې په وده کې مهم رول لوبوي. تعلیم د افغانانو د کلتور یوه نه جلا کیدونکې برخه ده او افغانان د تعلیم سره مینه لري او د خپلو ماشومانو او نجونو لپاره د زده کړو حق غواړي.
لیکنه به مې پر دې مثال پای ته ورسوم. زما کورنۍ په ننګرهار، جلال آباد کې په یوه لرې کلي کې اوسېدله. زما په یاد دي چې دا د ۲۰۰۲ یا ۲۰۰۳ کال و. زه به له خپلو کلیوالو هلکانو سره په ډله کې ښوونځي ته تلم او زما خور، زما د تره لورګانې او د کلي نورې نجونې به هم په ډله کې ښوونځي ته تللې. ښوونځې ته له کلي څخه تقریبآ ۳ ساعته تګ راتګ په پښو لاره وه ، که د نجونو تعلیم د افغانانو په کلتور کې نه وی، نو زما د کلي خلکو به ولې خپلې لوڼې ښوونځي ته پرېښودلې؟ زما په کلي کې داسي کورنۍ هم وي چې خپلې لوڼې یې ښوونځي ته نه پرېښودې، هغوی هېڅکله نه ویل چې دا زموږ کلتور دی، بلکې د امنیتي اندیښنو او د ښونځې د لرېوالې له امله یې داسې کول. ما هېڅکله له چا نه دي اورېدلي چې ویلي وې ښونځي ته د نجونو نه پریښودل دا زموږ کلتور کې دی. دا یوازې زما تجربه نه ده، بلکې د ډېری افغانانو تجربه ده. هغه کورنۍ چې خپلې لوڼې یا خویندې ښوونځي ته نه پرېږدي، دلیل یې امنیتي اندېښنې دي، نه کلتوري محدودیتونه.
لیکنه: محمد الکوزی